İştah, bir yemeğin zevkle, neşeyle ve arzu edilerek yenmesidir. Lokmayı uzun süre ağzında çeviren, çiğnemek için zaman kazanmaya çalışan, tabağındaki yemeği bir türlü bitiremeyen bir çocuk karşısında önce aklımıza fiziksel bir rahatsızlığın var olup olmadığı gelmelidir.
Örneğin; yüksek ateş, kulak ağrısı, boğaz ağrısı, nefes almayı güçleştiren nezle-grip gibi üst solunum yolları enfeksiyonları gibi bir rahatsızlık çocuğun sofrada nazlanmasına neden olur. Böyle durumlarda doktor kontrolünden geçirilen çocuğa, önerilen biçimde yiyecek verirken çocuğun isteklerini de dikkate almak en uygun yoldur.
Hastalık sırasında çocuğu yemek yemeye zorlamanın hiçbir yararı yoktur. İştahla ilgili olarak ebeveynlerin bilmeleri gereken en önemli şey çocukların bireysel farklılıklar gösterdikleridir. Bu nedenle de başka çocuklara bakarak, onların yemek yeme davranışı ile kendi çocuğunuzun yemek yemesini kıyaslamak, çocuğunuzun daha az yediğini düşünmenize neden olabilir.
Neler Yapılabilir?
Bazı çocukların iştahlı bazı çocukların iştahsız olmaları pek çok nedene bağlı olabilir. Çocuğu iştahlı ya da iştahsız yapan faktörlerin başında onların iç dünyalarında yaşadıkları büyük önem taşır. Çocuğun bilinçaltına yerleşmiş bir endişe, üzüntü, nefret veya kıskançlık gibi bir duygu onun iştahını kesebilir. Bu nedenle iştahsız bir çocuk için öncelikle bedensel bir rahatsızlığının olup olmadığı araştırılırken diğer yandan ruhsal çatışmalarının olup olmadığı, duygusal bir sorunun bulunup bulunmadığı da araştırılmalıdır. Bu arada çocukların iyi gıda alamadıkları için problemli olabileceklerinin yanı sıra problemli oldukları için de iştahsız olabilecekleri düşünülmelidir.
İştahsız çocuk karşısında neler yapılabilir?
- Her şeyden önce çocuğa yemek yemesi için zor kullanılmamalıdır. Her çocuğun kendine özgü yemek yeme kapasitesi olduğundan çocuk daha fazlasını yiyemez. Çocuğun yemesi konusunda ısrarcı olunduğunda çocuk lokmayı uzun süre ağzında çevirir ve çiğnemek için zaman kazanmaya çalışır veya yer fakat kendisine fazla gelen gıdayı kusar.
- Çocuklarınızın daima otururken yemek yemelerini sağlayın. Çocuklarınızın yemeklerine rahatça ulaşabilmelerini sağlayın. Ayakta dururken, yürürken veya uzanmış haldeyken yemek yemelerine izin vermeyin.
- Her çocuğun büyüme oranıyla ilgili olarak yemek yeme miktarı vardır. Örneğin, yıllar ilerledikçe başlangıçta alınan yiyecek miktarı ve sıklığı azalabilir. Okul çağında ve ergenlik döneminde ise iştah yeniden artabilir.
- Yemek zamanından önce çocuğa verilen şekerlemeler, çikolatalar, cips vb abur cubur gıdalar da iştahı engelleyebilir. Ancak çocuk acıktığında yemek zamanını beklemeden ona yemeğini vermek gerekir. Acıkan çocukta, kendi talebi de varsa ısrarla yemek zamanını bekletmek onun iştahının kaçmasına neden olabilir.
-Sofrada çocukları olabildiğince kendi haline bırakmak ve kendilerinin yemek yemesine olanak tanımak, evi kirletmemesi ve çeşitli kurallara uyması yönünde onları zorlamamak çocukların yemek davranışına karşı daha olumlu tutum geliştirmesi ve özgüven kazanmaları için gereklidir. Bazen iştahsızlığın altında, çocuğun yemek yeme karşısında yaşadığı zorlamalar ve baskılar geliyor olabilir ve bu müdahaleler nedeniyle çocuk yeme isteğinden uzaklaşmış olabilir.
- Çocuğun sofrada oyalanması ve yemeğini ağır yemesi karşısında tepki göstermemek en iyisidir. Çocuklarınıza yemek için yeterli zamanı tanıyın. Unutmayın onlar kendi kendilerine beslenmek için yeterli beceriyi henüz kazanmamışlardır. Bu arada çocukla konuşmak, hikâyeler anlatmak, şakalar yapmak da onun yemek yemesini zevkli hale getirebilir.
- Çocuklarınızın besin tercihlerine saygı gösterin. Onlara yemeklerini seçme özgürlüğü verin. İstemedikleri bazı yiyecekleri reddetmelerini kazanmaları gereken bir yetenek olarak değerlendirin. Küçük çocukların istediği gıdaları ve onların gereksinimleri olan gıdaları bilerek tertiplenen yemek listeleri onları sağlıklı tutacaktır. Çocuğa değişik alternatifler sunmanın yanında alınması gereken gıdaları süsleyerek göze daha hoş hale getirmek, çeşitlendirmek onların istemedikleri gıdalara karşı da olumlu davranmalarına yardımcı olabilir. Amaç çocuğun çok yemek yemesi değil, arzu ettiği ve onun için gerekli olan gıdaların alınmasıdır.
- Çocuklarınız sizi izleyerek sağlıklı beslenme alışkanlıklarını öğrenirler. Kendiniz çeşitli besinleri tüketerek onlara örnek olun. Sevmediğiniz bir yemek varsa bu düşüncenizi kendinize saklayın. Bunu çocuğunuzun yanında dile getirmeyin. Büyük kardeşlerin de küçük kardeşlerine örnek olabileceğini unutmayın. Yani sağlıklı beslenmeyi tüm aile bireyleri hep birlikte uygulayın. Birlikte yemek sağlıklı beslenme davranışlarını kazanmak için iyi bir fırsattır.
- Aile bireylerinin birbirleriyle olan ilişkilerinin de çocuğun iştahı üzerinde önemli etkisi vardır. Evde yaşanan gergin bir hava, tartışma ortamı çocukların iştahlarının kesilmesi için yeterli bir neden oluşturabilir. Yine bu bağlamda çocukların, çok sevdiği büyüklerinin üzüntülerinden de etkilendikleri ve iştahlarının kesildiği unutulmamalıdır. Bu nedenle yaşanan sıkıntı ve üzüntüleri çocuğa hissettirmemeye çalışmak önemlidir.
- Bazen çocukluk kıskançlıkları da iştahı olumsuz olarak etkileyebilir. İştahsızlık sorununda bu durumun var olup olmadığı da dikkate alınmalıdır. Bazı çocuklar sürekli olarak dikkati üzerlerine çekmek istediklerinden iştahsızlık onlar için bir kazanç halini alabilir. Diğer yandan küçük bir kardeşin varlığı ve annenin onun beslenmesi ile ilgilenmesi de çocuğun yemek yemeye karşı tavır almasına ve yemeğinin anne tarafından verilmesini istemesine yol açabilir.
- Anneleri ya da babaları tarafından dövülen ve sık azarlanıp eleştirilen çocuklarda da iştahsızlık görülebilir. Çocuk yemek yemeyerek büyüklerini cezalandırmak istiyor olabilir. Yemek yemediğinde anne ya da babasını üzüldüğünü gören çocuk bundan zevk alabilir ve kızdığında ebeveynlerini üzmek için bu yola başvurabilir. Bu gibi durumlarda çocuğunuz yemek yemediğinde üzüntünüzü ve endişenizi çocuğa hissettirmemeye çalışın.
- Yemek sırasında olumsuz, üzücü ve rahatsız edici olaylardan söz etmek, onların yaramazlıklarını ve hoşlanmadığınız yanlarını dile getirmek, eleştirmek, ayıplamak ya da suçlamak çocukların iştahını bozabilir. Yemek sırasında rahatsız edici durum ve konuşmalardan kaçınmak gerekmektedir.
- Çocuğun tabağına yiyebileceği kadar yemek koymak, bazen de azar azar yemek koyarak tabaktaki yemeğin her bitişinde çocuğu takdir etmek onun yemek yeme davranışının pekişmesine yardımcı olabilir.
- Çocukların iştahlı olmalarını sağlamada bir yol da onların açık havada zaman geçirmelerini sağlamaktır. Temiz hava ve dışarıda yapılan gezinti ya da oyun çocukların iştahını artırılmasına yardımcı olur.
- Çocuğun süt içiyor olması ve süt ile doymuş olması nedeniyle yemek yemeye fazla istekli olmadığı durumlar iştahsızlıkla karıştırılmamalıdır. Bu durumda verilen süt miktarını biraz azaltmak sorunun çözümüne yardımcı olabilir.
- Yemeklerin lezzetli ve iyi pişirilmiş olmalarına özen göstermenin yanında soğuk ve aşırı sıcak olmamalarına da dikkat etmek gerekir.
- Yemek sırasında yemek yeme usul ve kurallarına ilişkin uzun konuşmalar yapmamak, ikazları müşfik ve sempatik bir biçimde yapmak çocuğun yemek yemeye karşı daha olumlu davranmasını sağlayabilir.
- Oyun çağı çocukları oyun için yaşarlar. Yemekleri eğlenceli bir aile toplantısı haline getirin. Yemek yerken televizyon seyretmeyin, günün olaylarından bahsedin, çocuklarınızla ve eşinizle birlikte yemek yemenin keyfini yaşayın. Yemekten zevk alın. Bu yaklaşma çocuğun yemekle ilgili olumlu alışkanlıklar kazanmasında çok önemlidir.
- Çocuğunuzu mutfak işlerine dâhil edin. Oyun çağı çocuklar taze meyveleri yıkayabilirler, sandviç yapmak için ekmek arasına malzeme koyabilirler.
- Yeni bir besini sunmadan önce ondan bahsedin. Çocuklarınıza o yemeği hazırlamada yardım etme fırsatı verin. Böylece onu tatmakta daha istekli olacaklardır.
Derleyen: Uzm.Dr.Bülent KAYA
(Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları)
